Page images
PDF
EPUB

nem ad illustrissimum dominum cardinalem Bellarminum remisit: cui illustrissimo pro parte capituli fuerunt porrectæ rationes sequentes:

« Illustrissime, quandoquidem controversia an sanctus Martialis, episcopus Lemovicensis, etiam sub nomine apostoli a quibusdam cleri fidelibus coli possit — fundamentum sumere videtur a duobus aliis quæstionibus: 1a: An fuerit unus de discipulis Domini; 2a: An ab ipso beato Petro fuerit in Gallias ad prædicandum (hristi fidem missus, in primis duo videntur breviter præmittenda.

1° Igitur Martialem fuisse unum de discipulis Domini testatur Antonius Demochares, doctor Sorbonicus, De Sacrificio Missæ, ex antiquis monumentis Ecclesiæ Lemovicensis ponit enim fuisse ex duobus et septuaginta discipulis, cui successit Aurelianus ;- Guillelmus Eysengrensis (Centuria 2a, dist. 3a); S. Antoninus (T. II, C. XXV, § 2) idem confirmat late ejus vitam describens ; Petrus Galesinus (in Annotat. ad Martyrol., sub die 30 junii); idem testatur Martinus Polonus in suo Chronico (in sancto Petro); - Franciscus Maurolicus (in Catalogo Apostolorum el Discipulorum); Baronius (T. II Annalium, anno 3 Vespasiani); Petrus (omestor (in Historia scolastica, cap. 74); — Petrus Huberti, episcopus Sancti Papuli (lib. de Cultu Vineæ Domini, parte VII, cap. 3) ponit Martialem primum in ordine discipulorum Domini; - et idem innuere videtur S. Anselmus (super Matthæum, cap. 18); sanctus Thomas (ibidem); — Nicolaus de I yra (eodem loco); -Petrus Blesensis, archidiaconus Bathoniensis in Anglia (Sermo III in festo sancti Nicolai).

-

2o Martialem fuisse in Gallias missuin scribit idem Demochar es ex antiquis monumentis illius Ecclesiæ et ex antiquis breviariis Galliarum, in qua tres habentur lectiones; - Vincentius Bellovacensis (L. IX. cap. 39); — Guillelmus Eysegrensis (Cent. 2a, dist. 3a; - Carolus Sigonius, in Notis ad Sacram Historiam Sulpitii, L. II, ac Lemovicensem episcopum fuisse; idem testatur S. Antoninus, in ejus Vita loco supra citato); Petrus Galesinus (ubi supra); Martinus Polonus, in dicto ejus Chronico in sancto Petro); Maurolicus, in dicto Cata'ogo Apostolo rum et Discipulorum; — et alii.

Duobus sic præmissis, facile deveniri potest ad apostolatum Martialis. Circa quod videtur supponendum intelligi posse triplici modo apostolatum: 1° per electionem ab ipso Christo, prout de Petro et aliis numero x legitur; 2° per missionem factam ab ipsis apostolis ad conversionem gentium; 3° per comparationem, quando qus primus ante omnes aliquam sedem alicubi fundaverit.

Licet igitur Martialis primo modo apostolus inter duodecim apellari non possit, tamen quum ab ipso Petro apostolo fuerit in Gallias missus, vel certe primam illam Lemovicensem fundaverit, utique a simili apostolatus honore non videtur eximendus, prout Angli Gregorium Magnum et Augustinum eorum apostolum vocant, et Indi nostris temporibus beatum Franciscum Xaverium eodem honore prosequuntur. Unde non mirum si in eadem sententiam de Martiali tot tantique gravissimi auctores.

Nam Petrus Cluniacensis, L. VI, epist XIII et IX (Tractatu contra Petrobrusianos hæreticos, quod basilica et altare fieri debeant) in bibliotheca Cluniacensi in lucem edita, expresse ipsum apostolum vocat - Petrus Galesinus, in Notationibus ad Martyrologium, sub die 30 junii, more Græcorum appellari dicit apostolum, cum aliis quos sequitur Baronius (in Annal., T. II;, sub Vespasiano imperatore, anno tertio. Petrus Comestor, in Historia scolastica, cap XC Hist. Evangel. Petrus Elesier.sis, archidiaconus Bath niensis in Anglia (Sermone III

in Vitam S. Nicola), apostolum vocat et episcopum Lemovicensem. - Antiquum Breviarium Romanum idem tenet, et ejus officium celebrat Ecclesia Gallicana, ex vetusto Breviario ubi de ipso tres recitantur lectiones, et talis ritus est in viridi observantia per Galliam.

Suit une réfutation de Grégoire de Tours et de Sulpice-Sévère. On montre que, à l'égard de saint Trophime d'Arles, saint Paul de Narbonne et saint Denis de Paris, Grégoire de Tours est en contradiction avec un grand nombre d'autorités, telles que le Martyrologe romain, les Martyrologes de Bède, d'Adon, d'Usuard, de RabanMaur, de Notker, Pierre de Cluny, Vincent de Beauvais, Pierre dés Noels, saint Antonin, etc. On montre ensuite, contre SulpiceSévère, que la foi n'a pas été prêchée tardivement dans les Gaules, et l'on cite, à ce sujet, des autorités qui font remonter au temps des apôtres la mission de saint Maximin d'Aix, de saint Front de Périgueux, de saint Julien du Mans, de saint Eutrope de Saintes. On continue ensuite :

Tandem, quidquid sit de laudata pueritia Evangelii Joann. VI, et Matth. XVIII, minus tollit propositæ questionis intentionem. Nam sive laus illa tribuatur Martiali, sive non, satis nobis probatur habetur Martialem vere unum ex discipulis Domini, et ab ipso Petro in Gallias missum, et jure apostolum a quamplurimis appellari. Sed nihil obstat quin, ex communi scriptorum ecclesiasticorum opinione, ætatis illa qualitas tribuatur Martiali, non respectu quidem annorum, sed ob simplicitatem et cordis humilitatem: ita eni a exponit illa verba Evangelii Nicolaus de Lyra, super Matthæum; sanctus Anselmus; Petrus Blesensis, archidiaconus Bathoniensis in Anglia, Serm. III in festo S. Nicolai; Petrus Comestor, in Historia scolastica, cap LXXIV; Petrus Huberti, episcopus Sancti Papuli, de Cultura Vineæ Domini, L. VII, C II, et sanctus Thomas super Evangelia, cum pluribus ».

Canonici Cellis Vallis Fiza miserunt supradicta ad reverendissimum episcopum Lemovicensem Henricum DE LA MARTHONIE, et canonicos Sancti Martialis, cun Litteris.

Nota 1° flumen quod Elza vocatur nasci prope civitatem Collis, circa duo milliaria, quod percurrens per alia viginti milliaria vallem, inter diversos Hetruriæ colles, dat ei nomen, ut Vallis Elza ubique dicatur, et civitas supradicta pari modo Collis di Val d'Elza idiomate italico appellatur; tandem, Belas versus, Arnum ingreditur, ibique proprium nomen amittit (1).

Nota 2' quod nondum innotuerat illi episcopo, nec canonicis ecclesiæ cathedralis Elzensis, concilium Lemovicense celebratum anno 1029 sub Jordano de Laron, episcopo Lemovicensi, et comprovincialibus episcopis, ubi statutum est, post multas

(1 Ces détails sur le cours de l'Elza, dont on ne verrait pas le motif dans une Dissertation faite par les chanoines de Colle, nous donnent à croire que ces remarques ont été ajoutées par l'écrivain limousin qui, au XVII siècle, a transcrit cette piece. Nous avions pensé, à première vue, qu'elles faisaient partie de la Dissertation elle-même.

hinc et inde disceptationes, celebrandum officium de sancto Martiale quasi de apostolo. Ignorabatur etiam Decretalis Joanni XIX directa ad Jordanum et episcopos Gallicanos qua jubet ut sanctus Martialis habeatur pro apostolo, in cujus honorem etiam altare exstruxit in ecclesia Sancti Petri, ut tanti, ait, apostoli nomen et gloria illustrius toto orbe celebretur. Ignorabatur etiam Bulla Clementis VI (1343), qua jubet celebrari officium et festum de sancto Martiali ut de apostolo, cum officio duplici. per Aquitaniam. Ignorabatur sanctum Martialem apud Hispanos (sic) in litaniis inter apostolos censeri. Porro concilium Lemovicense cum decretis suis ad summum pontificem missum a quo et confirmatum est cum decretis.

Nota 3° totam historiam de conversione populi Elzensis ad Senas in Hetruria ad Elzam, de mora ibidem facta a sancto Martiale, de morte et suscitatione sancti Austricliniani, et aliís ad ea pertinentibus, scriptam et editam fuisse a Gregorio Lombardelli, theologo dominicano, italico idiomate, et impressam Florentiæ, anno 1595, apud Georgio Marescotti, et dedicatam Clementi VIII.

Ce qui suit est d'une écriture différente :

Nota....... episcopum Cabilunensem, qui florebat circa annum 1450 (1), in littera L, et in catalogo discipulorum numerare S. Martialem, quem ait insuper fuisse consobrinum sancti Stephani; qui etiam facit mentionem de sancta Valeria, virgine et martyre, etc., in hæc verba : <<< Lemovicum Galliæ Aquitaniæ : Hic Martialis discipulus, consanguinéus Stephani protomartyris, a Petro baptizatus, et in Galliam destinatus, prædicat, et, anno Domini 74, migrat confessor, hic Valeria virgo pro castitate pugnat martyr ». Et in catalogo : « Martialis, Lemovicensis episcopus, ex tribu Benjamin, consanguineus sancti Stephani protomartyris, perhibetur fuisse ille puer qui habebat quinque panes hordeaceos et duos pisces, quibus Dominus satiavit quinque millia hominum (Joann. VI), et qui Domino, discipulorum pedes lavanti, aquam in pelvim ministrabat, et postea, a Petro missus, Lemovicibus præfuit, ubi quievit pridie calendas julii, anno Dni centesimo octavo (sic) Vespasiano 3, episcopatus sui 28 ». Liber titulum habet: Mappa mundi spiritualis et Topographia sanctorum Martyrum excusus est Venetis, apud Juntas, anno 1570. »

(1) Cet évêque se nommait Jean Germain Voir, dans le Gallia Christiana, une notice sur ce prelat et sur ses ouvrages.

L'Abbé ARBELLOT.

BAINS ROMAINS D'EVAUX.

Des découvertes archéologiques du plus haut intérêt viennent d'être faites sur l'emplacement des bains romains d'Evaux. La nouvelle Société, se proposant d'augmenter l'établissement actuel, insuffisant pour le grand nombre des baigneurs, faisait déblayer la bande de terrain située en arrière des piscines déjà connues, le long du rocher latéral droit, pour y asseoir les fondations d'un vaste bâtiment. A quelques centimètres au-dessous du sol, on a rencontré les ruines; mais cette fois les ouvriers étaient prévenus: l'ordre de respecter toute trace d'antiquités leur avait été donné, et, grâce aux instructions des architectes et à la surveillance du régisseur, M. Pérard, les fouilles ont été dirigées avec la plus grande prudence et la plus grande sagacité.

Pour la première fois, les fonds accordés par le Gouvernement pour la poursuite des fouilles ont été employés utilement. Les déblais antérieurs avaient été faits sans intelligence et sans précaution aucune ruine, aucun débris n'avait été respecté; des constructions entières avaient été détruites ou enfouies de nouveau, comme celles qui servent de fondements à l'hôtel; d'autres avaient été défigurées par d'horribles replâtrages, sous prétexte de les utiliser; les médailles, les marbres, les mosaïques, les statues, les inscriptions, avaient été dispersés, et partagés entre les visiteurs; de sorte que, de toutes ces belles découvertes, il ne reste plus que des débris informes et des traditions incohérentes. Il n'en sera pas de même cette fois : non-seulement tous les fragments sont recueillis avec soin, de quelque nature qu'ils soient briques, plombs, poteries, etc.; mais les constructions elles-mêmes seront sauvées. La Société sacrifie ses intérêts au respect de l'art, et, malgré l'augmentation de dépenses qu'entraînera un nouveau plan, les fondations qui devaient s'élever sur ces ruines seront portées ailleurs, là où elles n'auront pas de trésors à cacher.

De reste, en s'imposant ce sacrifice, la Société n'aura pas gagné seulement la reconnaissance de tous les archéologues, ce qui

paraîtrait peut-être une prime assez mince aux actionnaires; mais elle peut y trouver aussi le moyen d'une spéculation avantageuse, en exploitant d'une manière originale la curiosité qui s'attache aux vestiges de l'antiquité. Pourquoi des bains gallo-romains ne réussiraient-ils pas à une époque où les nouveautés les plus bizarres sont si bien accueillies? Pour mon compte, je suis convaincu qu'une réclame bien étourdissante qui annoncerait, en lettres d'un demipied de long, l'ouverture des BAINS ROMAINS D'ÉVAUX, qui promettrait aux visiteurs les agréments du frigidarium, du tepidarium et autres merveilles inconnues du public, produirait un grand effet, et entraînerait quantité de baigneurs je veux parler des baigneurs touristes, qui forment une section importante de la grande classe des baigneurs bien portants, classe qui jusqu'ici a été connue à Evaux de réputation seulement.

Rien ne serait en effet plus facile que de restaurer les ruines qui subsistent, de rétablir les thermes dans leur ancien état, tels qu'ils étaient à l'époque de leur fondation. On sait comment étaient composés les établissements thermaux des Romains. Toutes les constructions étaient affectées aux bains : c'étaient des séries de piscines à différentes températures, de baignoires, d'étuves, de forme ronde, carrée ou rectangulaire, recouvertes d'une charpente supportée par des colonnes, entre lesquelles s'étendaient des étoffes destinées à protéger les baigneuses contre les regards indiscrets et les intempéries du climat ; d'autres étaient de simples fosses sans toit ni rideaux, celles-ci pour les baigneurs, dans lesquelles on s'allongeait en plein air le tout orné de mosaïques, de statues, dallé de marbres ou de porphyres, décoré enfin avec ce luxe et cette profusion que l'on rencontre dans tous les édifices des Romains. L'ornementation n'existe plus : elle a été détruite par l'incendie et les éboulements, et ses derniers restes ont été dispersés par le vandalisme moderne; mais, avec les modèles qu'on possède, il serait aisé de la réparer; et, quant aux constructions, elles sont presque aussi intactes qu'au premier jour à peine si l'on aurait besoin d'y retoucher.

Nous allons essayer de donner la description complète des vestiges successivement déblayés, en suivant, non pas l'ordre des découvertes, mais la disposition du terrain.

L'emplacement des ruines est un carré irrégulier, coupé dans un des angles par le chemin qui vient d'Evaux, encaissé, à l'est et à l'ouest, entre deux rochers, aux dépens desquels il a été primiti– vement agrandi, et terminé, au nord et au sud, par les deux

« PreviousContinue »